ԱՊՐԻԼ 25-ԻՑ
Մարդու և քաղաքացու իրավունքներ. նախագիծ, հերթական /երկրորդ/ հոդվածի ուսումնասիրություն
Կյանքի իրավունքը ՀՀ Սահմանադրության 24-րդ հոդվածով նախատեսված հիմնական իրավունքներից մեկն է: Ըստ այդ հոդվածի`
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք:
2. Ոչ ոք չի կարող կամայականորեն զրկվել կյանքից:
3. Ոչ ոք չի կարող դատապարտվել կամ ենթարկվել մահապատժի:
Կյանքի իրավունքի վերաբերյալ սահմանադրական դրույթները վերաբերում են քաղաքացի-պետություն ուղղահայաց հարաբերություններին: Դրա շրջանակներում պետությունն ունի երկու տեսակի պարտականություններ.
Նեգատիվ` պետության կողմից կյանքի իրավունքին միջամտությունը բացառելու պարտականություն: Սա հիմնականում վերաբերում է պետության ներկայացուցիչների` մահաբեր ուժի կամայական կիրառումից ձեռնպահ մնալուն: Այսինքն` պետության ներկայացուցիչների կողմից մահաբեր ուժի կիրառման արգելքը բացարձակ չէ. բոլոր այն դեպքերում, երբ այն ուղղված է սահմանադրորեն ամրագրված նպատակներին և խստիվ պահպանում է համաչափության կանոնները, չի համարվում կյանքի իրավունքի խախտում: Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի երկրորդ հոդվածում ուրվագծված են այդ իրավաչափ նպատակները` այլոց անօրինական բռնությունից պաշտպանելը, օրինական ուժի մեջ մտած ակտի հիման վրա կալանավորված անձի փախուստը կանխելը և 1949 թվականի ընկալումների համաձայն` խռովությունը կամ ապստամբությունը ճնշելու նպատակով օրենքին համապատասխան գործողություն ձեռնարկելը: Բայց նույնիսկ բոլոր այս դեպքերում կարևոր բաղադրիչը բացարձակ անհրաժեշտությունն ու համաչափությունն է:
Պոզիտիվ. պետության կողմից կյանքի իրավունքի պատշպանությանը միջամտելու պարտականություն: Սա ենթադրում է այնպիսի օրենքների ընդունումը (օրինակ` Քրեական օրենսգիրքը), որոնք ուղղված են կյանքի իրավունքին ապօրինի միջամտության դեպքում մեղավոր անձանց պատասխանատվության ենթարկելուն, և այնպիսի գործադիր մեխանիզմների նախատեսումը, որոնք կապահովեն օրենսդրական պահանջների իրագործումը` իրավապահ համակարգ, արդարադատության համակարգ:
Հոդված 27. Անձնական ազատությունը
1. Յուրաքանչյուր ոք ունի անձնական ազատության իրավունք։ Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել այլ կերպ, քան հետեւյալ դեպքերում եւ օրենքով սահմանված կարգով`
1) անձին իրավասու դատարանը դատապարտել է հանցանք կատարելու համար.
2) դատարանի իրավաչափ կարգադրությանը չենթարկվելու համար.
3) օրենքով սահմանված որոշակի պարտականության կատարումն ապահովելու նպատակով.
4) անձին իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով, երբ առկա է նրա կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկած, կամ երբ դա հիմնավոր կերպով անհրաժեշտ է հանցանքի կատարումը կամ դա կատարելուց հետո անձի փախուստը կանխելու նպատակով.
5) անչափահասին դաստիարակչական հսկողության հանձնելու կամ իրավասու մարմին ներկայացնելու նպատակով.
6) հանրության համար վտանգավոր վարակիչ հիվանդությունների տարածումը, ինչպես նաեւ հոգեկան խանգարում ունեցող, հարբեցող կամ թմրամոլ անձանցից բխող վտանգը կանխելու նպատակով.
7) անձի անօրինական մուտքը Հայաստանի Հանրապետություն կանխելու կամ անձին արտաքսելու կամ այլ պետության հանձնելու նպատակով:
2. Անձնական ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր ոք իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ տեղեկացվում է ազատությունից զրկվելու պատճառների, իսկ քրեական մեղադրանք ներկայացվելու դեպքում՝ նաեւ մեղադրանքի մասին:
3. Անձնական ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի, որ այդ մասին անհապաղ տեղեկացվի իր ընտրած անձը։ Այս իրավունքի իրականացումը կարող է հետաձգվել միայն օրենքով սահմանված դեպքերում, կարգով եւ ժամկետով՝ հանցագործությունների կանխման կամ բացահայտման նպատակով:
4. Եթե սույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի հիմքով ազատությունից զրկված անձի վերաբերյալ ազատությունից զրկվելու պահից ողջամիտ ժամկետում, սակայն ոչ ուշ, քան յոթանասուներկու ժամվա ընթացքում դատարանը որոշում չի կայացնում անազատության մեջ նրան հետագա պահելը թույլատրելու մասին, ապա նա անհապաղ ազատ է արձակվում:
5. Անձնական ազատությունից զրկված յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի վիճարկելու իրեն ազատությունից զրկելու իրավաչափությունը, որի վերաբերյալ դատարանը սեղմ ժամկետում որոշում է կայացնում եւ կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե ազատությունից զրկելը ոչ իրավաչափ է:
6. Ոչ ոք չի կարող անձնական ազատությունից զրկվել միայն այն պատճառով, որ ի վիճակի չէ կատարելու քաղաքացիաիրավական պարտավորությունները:
Սոնա Մեհրաբյան 